تهوع و استفراغ حاملگی

تهوع و استفراغ حاملگی یک وضعیت شایع با شیوع ۸۰-۵۰% در حاملگی است که کیفیت خانم باردار را تحت تاثیر قرار می­ دهد. بیشتر در اوایل بارداری شایع است، و می­ تواند با درمان مناسب توسط متخصص زنان و زایمان و سایر افراد در امور مامایی کاهش یابد. با این حال بسیاری از زنان به دلیل ترس از بی خطر بودن درمان دارویی به دنبال درمان متناسب نمی ­روند. وقتی که تهوع و استفراغ حاملگی پیشرفت می ­کند، کنترل علائم آن دشوار تر می­ شود و درمان در مراحل اولیه بیماری از ایجاد عوارض جدی مثل بستری در بیمارستان جلوگیری خواهد کرد.

موارد خفیف این بیماری ممکن است با تغییر شیوه زندگی و رژیم غذایی کنترل ­شود و برای موارد شدید تر بیماری درمان های موثر و مناسب برای بارداری وجود دارد.

چگونه آن را تشخیص می­دهیم؟

مواردی از تهوع و استفراغ بارداری که باید به آن حتما توجه شود خانم­هایی هستند که به علت استفراغ و تهوع و حالت گرسنگی “کتون” از ادرار دفع می ­کنند و کاهش وزن به میزان حداقل ۵% وزن قبل از بارداری پیدا کرده اند.

علائم معمولا قبل از هفته ۹ حاملگی شروع می­ شوند. اگر این علائم برای اولین بار بعد از هفته ۹ حاملگی تظاهر کند سایر تشخیص­ها باید مد نظر قرار گیرد. مواردی مانند سنگ کیسه صفرا، بیماری­های نورولوژیک (اعصاب – مغز) پرکاری تیروئید.

در تهوع استفراغ بارداری تب و سر درد و درد شکم وجود ندارد. در این موارد باید به تشحیص­های دیگر نیز توجه شود.

علت آن چیست؟

علت تهوع استفراغ بارداری ناشناخته است، هورمون استروژن و HCG هورمون جفتی که در اوایل بارداری افزایش دارند، موثر در تهوع و استفراغ می_­­دانند فرضیه هایی نظیر عمل عصبی (سایکوسوماتیک) نیز مطرح است. تئوری تطابق در سیر تکاملی نیز به این شکل عنوان شده است که پیدایش تهوع و استفراغ حاملگی از زن باردار و جنین او در مقابل غذاهای بالقوه مضر محافظت می­ کند.

کدام زنان بیشتر مبتلا می ­شوند؟

خانم­های باردار با حاملگی چند قلویی و سابقه خانوادگی (ژنتیک) و با سابقه آن در حاملگی قبلی و یا در مادر و خواهران دیگر، بیشتر در معرض ابتلا به تهوع و استفراغ بارداری می­ باشند.

آیا روی جنین اثراتی دارد؟

اثرات تهوع استفراغ مادر بر روی جنین به شدت بیماری بستگی دارد. در بعضی موارد ارتباطاتی نظیر کاهش وزن نوزاد هنگام تولد و زایمان زود رس و فشار خون مرتبط با بارداری در ۶% مادرانی که تهوع و استفراغ شدید داشتند پیدا کردند لیکن میزان سقط در این مادران کمتر از مادران دیگر است و همچنین موارد آنومالی جنین مرتبط با آن دیده شده است.

آیا درمان های غیر دارویی برای درمان تهوع استفراغ بارداری موثر است؟

توصیه­ های شایع برای کاهش اولیه علائم تهوع استفراغ شامل استراحت و پرهیز از مواجهه با محرک­ها مثل عطر، گرما، رطوبت، سر و صدا، نورهای درخشان می­باشد، وعده های غذایی کوچک و متعدد هر یک تا دو ساعت پیشنهاد می­ شود. سایر توصیه ها شامل پرهیز از غذاهای تند و چرب حذف قرص­های حاوی آهن، خوردن غذاهای خشک و با شیرینی کم، استیک­های با پروتئین بالا و خوردن کلوچه در صبح قبل از بلند شدن. در یک مطالعه نشان داده شده که غذاهای پروتئینی بیشتر از غذاهای چرب یا حاوی کربوهیدرات علائم تهوع استفراغ را کاهش می­ دهد.

اثرات مفید مصرف زنجبیل نیز در کاهش علائم ثابت شده است همچنین مصرف ویتامین ها پره ناتال سر ماه قبل از بارداری پیشگیری از تهوع و استفراغ بارداری موثر بوده است.

آیا درمانهای دارویی در درمان تهوع استفراغ موثر است؟

داروی اول ویتامین B₆ (پریدوکسین) است که باعث کاهش تهوع و استفراغ در مطالعات انجام شده شده است. همچنین از انواع داروهای آنتی هیستامین نظیر دیفن هیدرامین می­ توان استفاده کرد. به تازگی از اندانسترون (دیمترون) استفاده می­ شود که موثر تر از داروهای دیگر است. در موارد بیماری های قبلی از مصرف زیاد اندونسترون باید اجتناب شود. همچنین در موارد شدید می­ توان از کورتون استفاده کرد اگر بیماران طی ۳ روز برای درمان پاسخ ندادند با توجه به عوارض آن روی مادر و جنین باید قطع شود در صورت پاسخ دهی دارو در طی دو هفته کم کم کاهش داده می­ شود و در صورت بازگشت علائم دباره شروع می­ شود. این درمان آخرین خط درمان می ­باشد.

آیا ارزیابی سونوگرافی و یا آزمایشگاهی در تشخیص لازم است؟

در موارد شدید حتما لازم است. سونوگرافی می­تواند حاملگی چند قلویی و یا حاملگی مولار را تشخیص دهد، که با افزایش حجم جفت باعث افزایش هورمون HCG افزایش تهوع و استفراغ می ­شود.

آزمایشهای مربوط به آنزیم های کبدی، تیروئید آمیلاز پانکراس و سدیم و پتاسیم در موارد شدید لازم است انجام شود.

زخم معده در افرادی که تهوع استفراغ پایدار دارند و به درمان پاسخ نمی ­دهند باید مدنظر باشد و تست H-PYLORI انجام شود.

چه زمانی سرم درمانی توصیه می­ شود؟

سرم درمانی در بیمارانی که با وجود درمان تحمل خوراکی مایعات را ندارند و علائم دهیدراسیون را دارند لازم است در کنار سرم درمانی باید به تصحیح سدیم و پتاسیم و ویتامین ها اقدام شود.

چه زمانی بستری در بیمارستان لازم است؟

در زنانی که تحمل خوراکی ندارند و به درمان سرپایی جواب نمی دهند بستری برای بررسی و درمان لازم است در زمان ادامه کاهش وزن، تغییر علائم حیاتی یا تغییر وضعیت ذهنی که مقاوم به درمان هستند بستری لازم است.